Historia ateizmu: Od starożytności do "nowego ateizmu"

Definiowany jako niewiara lub brak wiary w istnienie Boga lub bogów, ateizm przyciągnął uwagę współczesnych kręgów intelektualnych. Christopher Hitchens, wybitna postać ruchu Nowego Ateizmu lat 2000, demonstruje tę postawę swoją konfrontacyjną retoryką i zdecydowanym odrzuceniem ideologii religijnej. W słynnej debacie ze swoim bratem Peterem Hitchensem w 2008 roku, Christopher Hitchens zdecydowanie potępia koncepcję Boga, charakteryzując ją jako totalitarną i zrównując ją z "niebiańską Koreą Północną". Jego bestsellerowa książka God is Not Great: How Religion Poisons Everything wyjaśnia jego poglądy, argumentując, że nadprzyrodzone wierzenia i zorganizowana religia hamują postęp ludzkości, tłumiąc wolność jednostki, wyrażanie siebie i badania naukowe.

Hitchens jest często kojarzony z innymi współczesnymi intelektualistami, takimi jak Sam Harris, Daniel Dennett i Richard Dawkins, którzy są znani jako Czterej Jeźdźcy Nie-Apokalipsy. Poprzez swoje publiczne wystąpienia, bestsellerowe książki i debaty telewizyjne, postacie te wepchnęły ateistyczne idee do głównego nurtu dyskursu, kwestionując moralną integralność instytucji religijnych i opowiadając się za krytycznym badaniem przekonań religijnych. W świetle globalnych wydarzeń naznaczonych fundamentalizmem religijnym, ich głosy zyskały znaczące poparcie, pozycjonując ich jako autorytatywnych przedstawicieli sekularyzmu i racjonalnego myślenia. W konsekwencji ruch Nowego Ateizmu nabiera rozpędu, wpływając na percepcję publiczną i promując większą akceptację ateistycznych poglądów we współczesnym społeczeństwie.

Dawkins, Hitchens, Harris i Dennett

Termin "ateizm" lub "ateista" historycznie pojawił się w języku angielskim w XVI wieku i pochodzi od francuskiego "athéisme", które z kolei pochodzi od greckich słów "a" oznaczającego "bez" i "theos" oznaczającego "Bóg". Pierwotnie używane jako pejoratywna etykieta, pojęcie ateizmu ma starożytne korzenie, szczególnie widoczne w postaciach takich jak Diagoras z Melos w V wieku pne, który otwarcie kwestionował wierzenia religijne swoich czasów. Wiek Oświecenia był jednak ważnym okresem dla myśli ateistycznej, promując dyskurs intelektualny i krytyczne badanie doktryn religijnych. Filozof Baron d'Olbach odegrał kluczową rolę w tej epoce, promując ateizm w swojej wpływowej pracy The System of Nature, w której odważnie obalił istnienie Boga i przypisał wierzenia religijne strachowi i ignorancji.

W Wielkiej Brytanii w epoce wiktoriańskiej wybitne postacie, takie jak John Stuart Mill i Herbert Spencer, kwestionowały dogmaty religijne i opowiadały się za wyższością nauki. Podczas gdy Mill krytykował użyteczność religii w społeczeństwie w pośmiertnie opublikowanych esejach, Spencer podkreślał empiryczną demonstrację jako podstawę wiedzy, kwestionując istnienie nadprzyrodzonego bóstwa. Ci wiktoriańscy myśliciele, choć ostrożni w swoich wypowiedziach, kwestionowali dominujące normy religijne i podkreślali ograniczenia absolutnej wiary w boską istotę w społeczeństwie zdominowanym przez religijne przywiązanie.

W XX wieku Bertrand Russell stał się wybitną postacią w dyskursie filozoficznym, zwłaszcza w odniesieniu do rozróżnienia między ateizmem a agnostycyzmem. Russell, na którego wpływ miała jego własna podróż z dala od wiary chrześcijańskiej, próbował odróżnić ateizm od agnostycyzmu, ostatecznie definiując ateizm jako niewiarę w nadprzyrodzone bóstwo, w przeciwieństwie do agnostycyzmu, który uznaje brak rozstrzygających dowodów za lub przeciw istnieniu Boga. Chociaż Russell uważał się za agnostyka, jego sceptycyzm wobec tradycyjnych wierzeń religijnych podkreślił zmianę w kierunku ateistycznych poglądów, które podkreślały brak logicznego uzasadnienia wiary w judeochrześcijańskiego Boga.

Zasadniczo ewolucja myśli ateistycznej od starożytności do współczesności odzwierciedla rosnący sceptycyzm wobec twierdzeń nadprzyrodzonych i krytyczną ponowną ocenę doktryn religijnych, podkreślając ciągłe napięcie między wiarą a rozumem w dyskursie filozoficznym.

Bertrand Russell

Współczesny dyskurs definiuje ateizm jako fundamentalną niewiarę w istnienie Boga lub bogów, zgodnie z tym, co wyrażają współcześni myśliciele. To wyraźne rozróżnienie pomogło usunąć znaczną część piętna społecznego historycznie związanego z ateizmem, pozwalając wybitnym postaciom, w tym celebrytom, otwarcie nazywać siebie ateistami bez obawy przed ostracyzmem. Pojawienie się znanych komików, takich jak John Cleese, Ricky Gervais, Jimmy Carr, Stephen Fry i Eddie Izzard, którzy używają humoru do kwestionowania przekonań religijnych, jeszcze bardziej znormalizowało poglądy ateistyczne w kulturze popularnej. Na przykład klip z irlandzkiego programu telewizyjnego Jimmy'ego Carra w humorystyczny sposób mówi o jego ateizmie, ilustrując zmianę w publicznej akceptacji poglądów ateistycznych.

Jednak powstanie ruchu Nowego Ateizmu i otwarta krytyka religii przez komików doprowadziły do oskarżeń ateistów o wojowniczość i fundamentalizm. Podczas gdy krytyka ta podkreśla ciągłe napięcia w społeczeństwie wokół przekonań ateistycznych, wskazuje również na możliwość postępu i akceptacji odmienności w dyskursie religijnym. Szwajcarsko-brytyjski filozof Alain de Botton opowiada się za bardziej zniuansowanym podejściem do ateizmu, które uznaje wartość nauk religijnych i promuje zrozumienie między społecznościami religijnymi i ateistycznymi. W swoim wykładzie TED zatytułowanym "Ateizm 2.0", de Botton podkreśla potrzebę docenienia mądrości i spostrzeżeń oferowanych przez religię i sugeruje, że zasady religijne mogą przynieść korzyści ludziom niezależnie od ich przynależności religijnej. Ponieważ społeczeństwo zmaga się ze złożonością religijnych i niereligijnych systemów wierzeń, wezwanie de Bottona do łagodniejszej i bardziej inkluzywnej filozofii ateizmu promuje dialog i wzajemny szacunek między różnymi światopoglądami.

Historia ateizmu uczy nas, że poszukiwanie odpowiedzi na fundamentalne pytania dotyczące bytu i bóstwa jest procesem ciągłym. W dzisiejszym świecie, w którym współistnieją różne światopoglądy, ważne jest prowadzenie otwartego dialogu opartego na racjonalnym myśleniu i wzajemnym szacunku.